Mënyra praktike për t’u ndihmuar adoleshenteve të rifitojnë vetëbesimin dhe gëzimin

Psikologët e lidhin me të drejtë nivelet e larta të stresit dhe problemet me shëndetin mendor tek vajzat, të paktën pjesërisht, me ndikimin e rrjeteve sociale. Mesatarisht, një vajzë nis të përdorë platformat sociale rreth moshës 12 vjeç, një periudhë kur është veçanërisht e ndjeshme ndaj gjithçkaje që ndodh aty.

Pse rrjetet sociale janë problematike për trurin adoleshent?

Sepse truri në zhvillim është i përqendruar në të kuptuarit e mjedisit përreth për të vlerësuar në heshtje: “A jam e sigurt këtu? A bëj pjesë?” Rrjetet sociale përkeqësojnë një stres unik shoqëror — ndjesinë e përjashtimit, inferioritetit dhe pamjaftueshmërisë, veçanërisht kur adoleshentet krahasojnë veten me të tjerët.

Adoleshentët po përjetojnë më shumë refuzime se kurrë më parë

Nga mungesa e pëlqimeve në Instagram, tek refuzimet në aplikime për universitete apo takime romantike në rrjet, të rinjtë sot përballen me më shumë forma refuzimi brenda një jave sesa ndoshta një person i brezit të mëparshëm gjatë gjithë jetës. Çdo aspekt i jetës së tyre është bërë publik dhe performues, një skenë e përhershme për miratim ose kritikë.

Truri i adoleshentes nuk është ndërtuar për këtë

Vajzat kalojnë mesatarisht rreth pesë orë e gjysmë në ditë në rrjete sociale — më shumë se djemtë — ku përballen vazhdimisht me imazhe të pamundura të bukurisë femërore. Ky ekspozim i përditshëm ka një ndikim të rëndë. Kur vajzat ndihen sikur duhet të jenë gjithmonë në gatishmëri, aktivizohet sistemi i stresit në trup dhe tru. Shumë prej tyre e perceptojnë veten si një koleksion pjesësh trupore të papranueshme dhe ndihen të bllokuara në një kulturë që u thotë se duhet të jenë “tërheqëse” për të pasur vlerë.

Në projektin e saj me shënime ngjitëse, autorja ka mbledhur mesazhe nga vajzat, si:

  • “Do doja që prindërit e mi ta dinin se e urrej trupin tim.”
  • “Do doja të kuptonin sa keq ndjehem me pamjen time.”

Që në vitet 1990, psikologia e Harvardit, Carol Gilligan, pasi kishte folur me 100 vajza në periudhën e adoleshencës, arriti në përfundimin se ato po kalonin në një “udhëtim drejt heshtjes dhe shkëputjes”. Sipas saj, vuajtja e tyre vinte nga shtypja e vetes së vërtetë për të përmbushur pritshmëritë e ngushta të shoqërisë për vajzat. Edhe pse sot pretendohet për pritshmëri më të gjera, ndjenja e pamjaftueshmërisë dhe e mosautenticitetit është më e vazhdueshme dhe e dhimbshme se kurrë më parë.

Çfarë mendojnë vërtet adoleshentet për rrjetet sociale

Në punëtoritë e organizuara në shkolla të ndryshme në SHBA, vajzat rrëfejnë se jeta e tyre ndjehet si një performancë e pafundme, gjithmonë nën vëzhgim dhe kritikë, si online ashtu edhe jashtë tij. Ato përjetojnë lodhje nga “performanca” dhe lodhje nga “rezistenca”. Njëra shkroi: “Nuk e ke idenë sa e vështirë është të mos krahasosh veten me të tjerat në internet.” Shumë prej tyre ndihen të shtyra nga influencueset në TikTok dhe Instagram për të mbajtur dieta, për të përdorur produkte kozmetike dhe për të ndryshuar pamjen.

Si t’i ndihmojmë vajzat të përballen me këtë trysni

Filloni me komunikim më të mirë në shtëpi

Familja dhe jeta në shtëpi duhet të jenë një vend ku vajza ndjehet e pranuar. Por kjo ndodh vetëm kur ndryshojmë mënyrën se si flasim me të për sfidat që përjeton. Një gjë e thjeshtë si të zgjedhim me kujdes fjalët tona gjatë darkës mund të ulë ndjeshëm nivelin e stresit dhe të forcojë lidhjen me të.

Jepni shembull me sjelljen tuaj: Lëreni telefonin mënjanë

Shumë vajza pranojnë se do donin të kalonin më pak kohë në rrjetet sociale, por ndihen të detyruara të jenë aty sepse aty janë shoqet e tyre. Njëra tha: “Do doja të dija si të ndaloja një sesion ‘scroll-i’.” Një tjetër shkroi: “Do doja të mos ishit gjithmonë në telefonin tuaj.” Prindërit duhet të reflektojnë mbi mënyrën si e përdorin teknologjinë vetë. Nuk ka kuptim t’i kërkosh një adoleshenti të lërë telefonin kur ti vetë je gjithmonë i zhytur në të.

Mësoni vajzat të mendojnë kritikisht për rrjetet sociale

Ndërsa ato shfletojnë, sugjeroni t’i vëzhgojnë ndjesitë e tyre. Nëse ndihen të zemëruara, të pasigurta apo të përjashtuara, shpjegojuni se kjo është pikërisht ajo që algoritmet synojnë të bëjnë — të përfitojnë nga shqetësimi i tyre. Të rinjtë nuk e pëlqejnë të urdhërohen, por reagojnë mirë kur kuptojnë që dikush po i manipulon. Pikërisht kështu u ndalua duhani nga të rinjtë — duke kuptuar që industria e duhanit po i mashtronte.

Vendosni kufij të vegjël por domethënës, si p.sh.: pa telefona gjatë vakteve, para gjumit dhe në udhëtimet me makinë — momente kur është më e mundur që ato të hapen dhe të flasin.

Prindër, mësoni të dëgjoni vërtet

Të ndihmosh vajzën të shprehë ndjenjat e saj kërkon dëgjim pa gjykim. Vajzat ankohen se shpesh prindërit reagojnë në mënyra që i bëjnë të ndihen të pavlera:

  • “Do doja që mami të fliste me mua për vështirësitë e mia pa më gjykuar apo dhënë këshilla.”
  • “Më pyet si ndihem, mos supozo se e di.”
  • “Më bën të mos dua të ndaj asgjë me ty, kështu që mos u zemëro kur nuk të tregoj.”

Ato kërkojnë që prindërit të menaxhojnë më mirë ndjenjat e tyre:

  • “Kur mami zemërohet me gabimet e mia, ndjehem shumë e dekurajuar.”
  • “Do doja të mos më ngarkonte me emocionet e saj.”

Përpara një bisede të rëndësishme, bëni një premtim të thjeshtë: “Do të të dëgjoj pa të bërë asnjë pyetje.” Dhe përgatituni të mësoni diçka që mund t’ju shqetësojë. Por për sa kohë nuk ka rrezik për jetën apo shëndetin e saj (ose të dikujt tjetër), përpiquni të mbani qetësinë. Rrënjosuni në dashurinë që ndjeni për të — kjo do të zbusë mimikën, do të ulë ritmin e zemrës dhe do të qetësojë edhe vajzën tuaj.

Nëse ajo kërkon mendimin tuaj, thoni: “Do ta të tregoj, por më parë dua të di çfarë mendon ti.” Kur të përfundojë, mjafton një reagim si: “Jam shumë e/e lumtur që më tregove.” Këto ndryshime të vogla në komunikim ndihmojnë trurin e saj të përpunojë ndjenjat, t’i shprehë dhe t’i përballojë, duke ndërtuar kështu rezistencën emocionale.

Vajzat duan të ndihen të dëgjuara dhe të besuara

Në sallat e shkollave ku autorja ka lexuar shënimet e vajzave, ato shpërthejnë në reagime — nuk duartrokasin për të, por nga lehtësimi që nuk janë të vetme. Në qindra mesazhe të mbledhura në letër ngjitëse, ato kanë shkruar fjalët që do donin të dëgjonin nga prindërit e tyre:

  • “Do të doja të më thuhej: ‘Të shoh çdo ditë më bën të lumtur.’”
  • “Jam krenar për ty dhe për atë që po bëhesh.”
  • “Të besoj.”

Vendoseni telefonin mënjanë dhe dëgjojeni me vëmendje. Ajo që do të dëgjoni mund t’ju habisë – dhe ndryshimet që vijnë nga ky akt i thjeshtë mund të jenë edhe më të mëdha se ç’e mendonit.

Ky artikull është shkruar nga Donna Jackson Nakazawa, autore e specializuar në lidhjen mes neuroshkencës dhe shëndetit emocional, dhe është botuar fillimisht në platformën Psychology Today. Përkthimi dhe përshtatja në shqip janë bërë duke ruajtur besnikërisht përmbajtjen origjinale dhe tonin e autores.